وجود اوراق تذهیب شده در نسخه ی های خطی نفیس هنری فارسی هرکدام به منزله بخشی از مجموعه های بزرگی از نمایش استادانه ی رنگ ها و تصاویر و طرح های ظریف و زیبا در آثار خوش نویسی شده است و این مجموعه ها به عنوان آثار هنری نفیس، جایگاه خاصی در فرهنگ و تمدن بشری دارند.
کتاب آرایان ایرانی از دوره های نخست مکاتب و ادوار تذهیب تا اواخر دوره ی قاجار (پیش از ظهور صنعت چاپ) در هر دوره برای لذت بخشیدن به چشم و روح انسان، نسخه ی های خطی را مصَّور و مذَّهب می ساختند تا لمس کردن، دیدن و خواندن آن اوراق لذت بخش باشند و مشاهده ی این طرح ها و رنگ های زیبا به جسم و جان جلا بخشد و سمت و سوی جهان مطلق را نشان دهد و از همان ابتدا مقوله ی عشق به مقوله ی عقل اضافه شود و مسیر و جهت وصال به معشوق و معبود برای ره پویان علم و کمال به درستی تبیین گردد.
شاهکارهای نقاشی و تذهیب ایرانی در عین حال که عمیقاً در فرهنگ خودی ریشه دارند، جهانی می شوند و از چنان غنای تجسمی برخوردارند که درک آن مستلزم استفاده توأمان از عقل و چشم است و راز گشایی از این آثار هنری بسیار دشوار است. نقاشان و مذهبان ایرانی در هر دوره با انتخاب رنگ ها و هم خوانی نقش ها با محتوا، طرح ها و نقش ها را متناسب با متون خوش نویسی شده آن طور که باید باشند، ارایه می دهند و با ترکیب رنگ ها و نقش ها بر سطحی صاف، شکل دادن به کلیتی هماهنگ را به نمایش می گذارند. شمسه ، ترنج مرصعی از طلا و لاجورد است که گونه ی بزرگ آن در پشت صفحه ی اول کتابهای مُذهـّب پرکار یعنی در سر آغاز کتاب و قبل از ترصیع و سرلوحه نقش می شود. این آذین به شکل دایره و یا چند ضلعی است و چون خطوطی مانند شعاعهای خورشید از اطراف آن پراکنده می شود، به آن شمسه می گویند. اگر چند شمسه در حاشیه ی کتاب و یا در کنار نقش اصلی بیاید، آنها را به وسیله ی خطی کوتاه به یکدیگر وصل می کنند. دراین صورت شمسه ها شرفه ندارند.
شما میتوانید با مراجعه به اینجا عکس های بیشتری از تذهیب فارسی به سبک ترنج و شمس را ببنید.
