معماری اسلامی معماری بیزانس با مشخصه قوس های گرد، طاق ها و گنبدهایش، تأثیر مهمی بر معماری اسلامی اولیه داشت. فرم های زیادی از مسجد در مناطق مختلف جهان اسلام پدید آمده اند. گونه های جالب توجه مسجد شامل مساجد اولیه عباسی، مساجد T شکل، مساجد گنبد مرکزی آناتولی می شود. سبک های اولیه در معماری اسلامی، مساجد با طرح عربی یا ستون دار را در سلسله امویان را ایجاد کردند. این مساجد از یک نقشه مربع یا مستطیل با حیاط بسته و شبستان مسقف پیروی می کنند. اکثر مساجد ستون دار اولیه سقف های تخت در شبستان داشتند که به تعداد زیاد ستون و تکیه گاه احتیاج داشت. مسجد شیخ لطف الله از ابنیه تاریخی بسیار مشهور است که تزئینات کاشیکاری آن در داخل از ازاره‌ها به بالا همه از کاشی‌های معرّق پوشیده شده‌است و داخل و خارج گنبد بی مانند آن نیز که از زیباترین گنبد‌های جهان به شمار می‌رود از کاشی‌های معرّق نفیس پوشیده شده‌است. باستان‌شناسان خارجی عظمت معماری این مسجد را ستوده‌اند.

گنبد مسجد شیخ لطف الله یکی از چند گنبد یک پوششی زمان صفویه است. بلندی آن تا آن اندازه است که بتواند در کنار میدان خود نمایی کرده و بر آن فضا مسلط باشد. خمیدگی گنبد از نقطه برآمدگی بزرگ، ناگهان به سمت داخل گراییده و راس گنبد را تشکیل داده است و این فشار زیاد را دیوارهای قطور مسجد تحمل می‏کند. دیوارهای مسجد شیخ لطف الله، برای تحمل سنگینی و فشار گنبد، قطور ساخته شده ‏اند، به طوری که در قسمت پنجره‏ها قطر آن به یک متر و هفتاد سانتیمتر و در قسمت های اصلی به بیش از دو متر هم می‏رسد. نقوش و رنگهای به کار رفته در کاشیکاری استادانه گنبد مسجد، از زیباترین کاشیکاری های موجود در معماری ایران است. نور درون مسجد از پنجره‏های مشبکی که در جوانب گوناگون ساقه گنبد ساخته شده‏اند تامین می‏شود. پرتوی که از این پنجره‏ها به درون مسجد می‏تابد، علاوه بر ایجاد روشنایی کافی، خود به خود نمایشگر فضای روحانی بناست. ساقه گنبد با کاشی هایی آبی رنگ و نقوش گل و بوته و کتیبه‏ای از کاشی های معرق، شامل چند سوره کوتاه از قرآن، تزیین شده است.