هرچند ممکن است هنرهای اسلامی در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تأثیر فرهنگ اسلامی و منطقهای در آن بهخوبی نمایان است. هنر اسلامی یکی از دورانهای شکوهمند تاریخ هنر و یکی از ارزشمندترین دستاوردهای بشری در عرصه هنری بهشمار میآید و شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، سرامیک و مانند آنها میشود. هنر اسلامی هنری نیست که فقط به آیین اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ غنی و متنوع مردمانی که در سرزمینهایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره میکند. هنر اسلامی غالباً عناصری سکولار را که توسط برخی از علمای اسلامی حرام شمرده نشده را نیز دربرمیگیرد. همچنین به آن دسته از مفاهیم و موارد هنری که در درون جوامع اسلامی تحت تأثیر عوامل منطقهای و فرهنگ بومی به وجود آمده است نیز هنر اسلامی گفته میشود. هنر اسلامی از ناب ترین و قدیمی ترین فعالیت هایی است که مسلمانان از سال های دور به آن مشغولند و سوابق درخشانی نیز در این زمینه دارند. در تصویر نمونه ای از این هنرها، به نام معماری را در مسجد جامع اصفهان مشاهده می کنید.
معماری در جهان اسلام یکی از بزرگترین جلوههای ظهور یک حقیقت هنری در کالبد مادی بشمار میرود. از لحاظ تاریخی معماری اولین هنری بشمار میآید که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار نموده، از طرف مسلمانان مورد استقبال قرار گیرد. معماری اسلامی بعنوان یکی از موفقترین شیوههای معماری در تاریخ معماری جهان قابل بازشناسی است. در یک نگاه جامع نگر میتوان پیوستاری ارزشمند و پویا را در بناهای اسلامی باز شناسی کرد که موجب شده تمامی آنها در قالبی واحد با عنوان معماری اسلامی در کنار یکدیگر قرار گیرند. صحن یا حیاط یکی از اجزای اصلی معماری اسلامی است که در مسجد، مدرسه، کاروانسرا معمولاً به صورت حیاط مرکزی کاربرد داشته. یکی از مهمترین دلایل طراحی صحن، جداسازی مخاطب از فضای بین و ایجاد حس آرامش و سکوت برای ورود به محیط داخلی، بودهاست. وضوخانه و حوض آب در کنار یا وسط صحن طراحی میشدند. صحنها معمولاً مستطیل یا مربع شکل هستند و دسترسی به شبستان و راهپله و اتاقهای جانبی را مقدور میسازند. در معماری اسلامی رواق را در کنار صحن طراحی میکنند تا به کمک سایهانداز رواق، تأثیر گرما و تابش مستقیم خورشید را برای مخاطبان ساختمان کاهش دهند.
مسجد جامع یا مسجد شیخ لطف الله (ساخته شده در 1602-1619میلادی) یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده در شهر اصفهان است. این مسجد شاهکاری از معماران و کاشی کاری قرن یازدهم هجری که توسط استاد محمد رضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده است. تزئینات کاشیکاری آن در داخل از ازارهها به بالا همه از کاشیهای معرّق پوشیده شدهاست. مسجد شیخ لطفالله یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالیقاپو واقع شدهاست. شماری از کاشیکاریهای معرق درون و بیرون گنبد و کتیبههای خط ثلث آن به خط علیرضای تبریزی عباسی است. این مسجد به علت اینکه نه دارای منارهاست و نه دارای شبستان ورودی (حیاط) و همچنین ورودی آن پله میخورد، غیر طبیعی است. داخل و خارج گنبد بیمانند این ابنیه که از زیباترین گنبدهای جهان به شمار میرود، از کاشیهای معرّق نفیس پوشیده شدهاست. باستانشناسان خارجی عظمت معماری این مسجد را ستودهاند. استفاده از نور طبیعی و رنگهای زیبا همه و همه از جمله ویژگیهای چشمگیر این بناست. کتیبة سردر مسجد و دو کتیبه بزرگ کمربندی داخل گنبد، در قسمت پایین گنبد به خطّ ثلث سفید بر زمینة کاشی لاجوردی معرّق جلب توجّه میکند.
معماری اسلامی - نمایی از مناره ها و کاشی کاری تاریخی مسجد جامع اصفهان، ایران - ساخت و بازسازی در سال 771- 8