معماری در جهان اسلام یکی از بزرگترین جلوه های ظهور یک حقیقت هنری در کالبدمادی بشمار می رود. معماری اسلامی، شیوه ای از معماری است که تحت تاثیر فرهنگ اسلامی به وجود آمده است. مسجد جامع یزد، بنایی تاریخی با بیش از 900 سال قدمت از زیباترین مساجد جامع کشور و یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی ایران به شمار می رود. این مسجد بزرگ با 2 مناره بلند و منحصر به فرد هر سال گردشگران بسیار زیادی را از نقاط مختلف دنیا به سوی خود جذب می کند. از امتیازات هنری و معماری این مسجد می‌توان به قدرت و استواری کاشیکاری‌های نفیس و زیبای لاجوردی آن اشاره کرد. در زیر گنبد این مسجد بخشی قرار دارد که به آن تابستانه می‌گویند، این سردخانه دارای پنجره های آجری مشبک و در داخل این تابستانه محرابی قرار دارد که دارای کاشیکاری زیبایی است.
نکته جالب توجه اینکه مردم معتقدند خاک کاشی و خاک همه مصالح آن از کربلاست و برای ساختن آن به جای استفاده از آب از گلاب استفاده شده است.
شبستان مسجد دارای 2 قسمت است که یکی در زمستان و دیگری در بهار و پاییز مورد استفاده قرار می گیرد. درهای مشبک شبستان پاییزی با شیشه های رنگی مزین شده است.
سردر رفیع و زیبای آن با 24 متر ارتفاع از دیگر ویژگی منحصر به فرد مسجد است. سبک معماری در ساخت این ایوان نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند و وجود طاق نماهای کم عرض در 2 طرف طاق یا دهانه قوسی و وجود 2 مناره زیبا بر بالای ایوان از دیگر ویژگی‌های مسجد جامع کبیر یزد است.
اصیل‌ترین بخش‌های هنر معماری بی نظیر ایرانی در گچکاری، شبستان، صحن، گنبد، کاشی کاری و مناره های برافراشته آن جلوه گر است. زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد.نمای ایوان بلند با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است. مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان در دل کویر و در طی حدود ۱۰۰ سال و در سه دوره ساخته شده است. پایه‌های اصلی مسجد را ساسانیان و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته‌اند.
بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته‌اند. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربفرد، شهرت دارد.
گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوستهِ پیوسته بوده و بر آن نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن کلمه "الملک لله" به خط کوفی تکرار شده است.
مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان علاء الدوله کالنجار ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار سید رکن الدین محمد قاضی است. دو مناره مسجد که ارتقاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از 52 متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد.
بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره‌ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است از اینرو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است.
