معماری در جهان اسلام یکی از بزرگترین جلوههای ظهور یک حقیقت هنری در کالبد مادی بشمار میرود. منظور از هنر و معماری اسلامی، همان هنر و معماری سرزمین های خاورمیانه، آفریقای شمالی، هند شمالی، ایران و اسپانیا است که از آغاز قرن هفتم میلادی تحت حاکمیت مسلمانان قرار گرفتند. هنر اسلامی به ویژه معماری اسلامی بر پنج بایهٔ مردم واری، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی، بهرهگیری از پیمون (مدول) و نیارش و درون گرایی نهاده و بی شک هنرمندان مسلمان ایران بیش از از دیگران بدانها پای بند بودهاند. کاشی کاری و موزاییک سازی از شاخه های معماری محسوب می شوند که نمونه ای از انرا در تصویر می بینید.
در چند هزار سال پیش برای تزئین بناها در روم قدیم و یونان باستان استفاده از نوعی کاشی به نام موزاییک متداول بوده است. سرامیک کاری قرار دادن موزاییک های کوچک (قطعات سفالی، کاشی و …) به رنگ های مختلف در جوار یکدیگر و شکل دادن به آنها می باشد که در نتیجه آن نقشی به وجود می آید. کاشی از لحاظ تاریخی پنجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمانهای آبده یی و ساختمانهای عادی میباشد. استفاده از این شیوه در معماری اسلامی بسیار رایج است و طرحهای جالب، جلو رشد و کشف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند تزئینات با کاشی شدند. استفاده از کاشی به نحوی که روی دیوار را کاملا بپوشاند اولین بار در قرن ۱۳ و در قونیه به کار رفته است. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی در کشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگیهای برجسته معماری اسلامی به شمار میرود. کاشیهایی که برای تزئین عمارات به کار میرود عموما سه نوع بوده که ذیلا توضیح میگردد.
الف: کاشی معرق: با تلفیق تکههای کوچک گوناگون ساخته میشود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیده میشود ودر جای معین آن نصب میگردد.
ب: کاشی معقلی: دارای طرحهای هندسی است واز تلفیق اشکال هندسی ساخته میشود.
ج: کاشی مشبک: بصورت شبکه شبکه و ایجاد منافذی در بین کاشی ها.
د: کاشی گره: گِرِهچینی یکی از شاخههای هنر معماری و کاشی کاری سنتی است که اساتید این هنر از کنار هم چیدن الات و لغات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از کاشی،اجر و یا سایر مواد نقشهای هندسی تزئینی درست میکنند.
ه: کاشی خشتی (هفت رنگ): از تلفیق خشتهای ظریف لعاب دار که هریک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته میشود واز قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخههای هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.
هنر کاشی کاری در ایران قدمتی چندین هزار سال دارد. اگر آجر های لعاب دار دوران باستان را نخستین کاشی های ایرانی بدانیم قدمت هنر کاشی کاری درایران به اواخرهزاره ی چهارم ق. م می رسد.
معماری اسلامی، کاشی اسلامی، نمایی از کار هنری روی موزاییک و کاشی، قم - ایران، عکاسی - سارا مهدی، 2017